تهدید فرونشست زمین به بیخ گوش تهران رسید

به گزارش مجله آزمون اول، تهران (پانا) - مدیرکل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان اینکه تهدید فرونشست زمین به بیخ گوش تهران رسیده، نسبت به درگیر شدن استان های شمالی با این پدیده هشدار داد.

به گزارش سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، رضا شهبازی اظهار کرد: مخاطره فرونشست از دو دهه گذشته به وسیله این سازمان مورد مطالعه قرار گرفته و اطلاع رسانی های لازم برای مسوولان منتشر شده است.

این مسوول با بیان اینکه اطراف تهران به صورت یک دست سالیانه 25 سانتی متر فرونشست ندارد، یادآور شد: مطالعات ما نشان می دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته به طور تقریبی 2 تا سه برابر شده است.

شهبازی یادآور شد: در روزهای اخیر از سوی موسسه تحقیقاتی اینتل لب تصاویر ماهواره ای در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران منتشر و از آن به اسم بمب ساعتی بی صدا یاد شد و آن را تهدیدی برای 13 میلیون نفر جمعیت ساکن در این منطقه ها دانست.

وی اضافه نمود: این گزارش با اشاره به استخراج بیش از حد آب های زیرزمینی، از تداوم 25 سانتی متر فرونشست سالیانه زمین در برخی از منطقه ها تهران خبر می دهد.

مدیرکل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی با تاکید بر اینکه بازه زمانی داده های ماهواره ای منتشر شده تعیین نیست، گفت: سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور از 40 سال پیش این مخاطره را مورد مطالعه قرار داده و آن را به جامعه معرفی نموده، ضمن آنکه از دو دهه گذشته هم هشدارهای لازم نسبت به رخداد فرونشست زمین داده شده است.

وی اعلام کرد: تا به امروز دو اطلس جامع فرونشست زمین در دشت های ایران منتشر شده و تهیه سومین اطلس هم در دستور کار سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران قرار گرفته است.

فرونشستی که از 40 سال گذشته معرفی گردیده است

شهبازی با بیان اینکه بر اساس یک تعریف ساده، فرونشست زمین، حرکت توده سطح زمین در محور قائم (به سمت پایین) است، اضافه نمود: آنچه که ما به اسم فرونشست زمین با آن روبرو هستیم، در دشت هایی که از رسوبات یا خاک ریز دانه تشکیل شده اند، رخ می دهد و رسوبات ریز دانه هم بیشتر در زمین های کشاورزی واقع در حاشیه شهرها و روستاها قرار دارند.

وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین ارتباط بسیار مستقیمی با بهره برداری از منابع آب های زیر زمینی دارد، گفت: این وابستگی تقریبا اثبات شده، بعلاوه سابقه و رخداد فرونشست نو نیست و چندین دهه است که این رخداد در کشورهایی مانند آمریکا با نرخ بالا در حال رخ دادن است.

این کارشناس زمین شناسی، با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین در ایران هم دارای سابقه طولانی است، اعلام کرد: از حدود 25 سال قبل موضوع فرونشست زمین دشت ها و منطقه ها مختلف کشور به وسیله سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور هم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و هم نسبت به ثبت و معرفی آن اقدام شده و هشدارهای لازم به مسوولان هم داده شده است.

مدیرکل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، همکاری با محققان دانشگاهی و پژوهشگاه ها در این زمینه را از دیگر اقدامات این سازمان برای شناسایی بیشتر پدیده فرونشست زمین در ایران نام برد و یادآور شد: بیش از دو دهه قبل از سوی این دفتر، رخداد پدیده فرونشست زمین به کشور معرفی گردید و با توجه به مطالعاتی که از گذشته در این زمینه در کشور صورت گرفته، ما می دانیم که فرونشست از 40 سال قبل در کشور در حال رخ دادن است.

وی با اشاره به گزارش های منتشر شده در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران، شرح داد: اعدادی که در گزارش های این چنینی ارائه می گردد، معمولا بر اساس پردازش داده های ماهواره ای است و در این زمینه چندین موضوع کلیدی وجود دارد، از جمله آنکه در این گزارش تعیین نیست که دوره زمانی برداشت داده های مربوط به فرونشست زمین در چه بازه زمانی بوده است.

شهبازی، فرونشست زمین را یک پدیده مهیب در کشورها دانست و گفت: کلان شهرهایی مانند تهران، اصفهان، کرج، مشهد و دشت هایی همانند مرودشت در فارس و رفسنجان در استان کرمان با چالش فرونشست روبرو هستند.

به گفته این محقق حوزه مخاطرات، نخستین منطقه های که فرونشست به صورت عظیم دیده شد، در رفسنجان استان کرمان و فسا در استان فارس بوده است.

شهبازی ادامه داد: سازمان زمین شناسی در بیش از یک دهه قبل برای نخستین بار فرونشست زمین به اندازه 36 سانتی متر در سال را بیان کرد، اما باید به این نکته توجه کرد که فرونشست پدیده ای نیست که در یک دشت به صورت یک دست 25 سانتی متر آن فرونشست داشته باشد، بلکه اندازه آن جا به جا و سال به سال فرق دارد.

وی در این باره شرح داد: از یک سو فشاری که ما بر منابع آب زیر زمینی در برداشت وارد می کنیم و از یک سوی دیگر قابلیت نشست زمین در آبخوان ها و سفره های آب زیر زمینی، برهم کنشی را ایجاد می نمایند که موجب می گردد نرخ نشست زمین، جا به جا و سال به سال متغیر گردد.

شهبازی، با تاکید بر اینکه فرونشست یک دست 25 سانتی متری در دشت های جنوب تهران نداریم، اعلام کرد: در نقاطی ممکن است که پیک فرونشست در بازه زمانی مثلا یک ساله داشته باشیم، همان طور که در یک دهه گذشته سازمان زمین شناسی رقم بالاتری برای فرونشست زمین (35 سانتی متر در سال) در کشور را اعلام نموده بود، ولی این برای یک بازه تعیین و در یک منطقه تعیین بود.

وی با اشاره به ارقام اشاره شده در گزارش موسسه تحقیقاتی اینتل لب گفت: بسط دادن این اعداد به کل دشت جنوب تهران یک اقدام غیر علمی است، ولی از سوی دیگر نباید نادیده گرفته گردد که فرونشست، یک پدیده خطرناک است.

فرونشست و مرگ آبخوان ها

مدیرکل دفتر آنالیز مخاطرات زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ایجاد فرونشست در زمین را به معنای مرگ آبخوان ها اسم کرد و ادامه داد: وقتی که ذرات آبخوان ها بر اثر فرونشست زمین جمع و فشرده می شوند، دیگر قابلیت بازگشت به شرایط اولیه را ندارند، از این رو فرونشست به اسم یک مخاطره غیر قابل بازگشت محسوب می گردد.

وی با تاکید بر اینکه بر اثر فرونشست زمین ظرفیت بهره برداری از آبخوان از دست خواهد رفت، اضافه نمود: این امر جدای از سایر مخاطراتی است که فرونشست در سطح و پی سازه ها و یا ایجاد ترک و شکاف در سازه ها به ویژه سازه هایی که طولی هستند مانند خطوط جاده ها و راه آهن، خطوط انتقال برق و گاز، نفت و یا سازه هایی که ترازبندی آنها باید دقیق باشد مانند پالایشگاه ها و نیروگاه ها ایجاد می گردد.

شهبازی گفت: فرونشست بعلاوه موجب جابه جایی پی سازه های عمومی خواهد شد که این امر مقاومت سازه ها را در برابر سایر مخاطرات به ویژه زمین لرزه کاهش خواهد داد.

به گفته این مسوول، اگر مقاومت سازه ای برای زمین لرزه ای طراحی شده باشد، از آنجایی که فرونشست پی سازه ها را جابه جا می نماید، سازه از مقاومت طراحی خودش در برابر زمین لرزه خاص خارج خواهد شد.

وی اضافه نمود: مطالعات ما نشان می دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقرییا 2 تا سه برابر شده است.

گلایه محققان از بی توجهی کشور نسبت به اطلس های مخاطرات

مدیرکل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و محیط زیست سازمان زمین شناسی کشور به اقدامات این سازمان در زمینه تهیه اطلس فرونشست زمین اشاره نمود و گفت: ما در اواسط دهه 80 شمسی برای نخستین بار مطالعات جامع فرونشست در دشت های بحرانی کشور انجام دادیم و اطلس فرونشست را منتشر و پس از آن در سال 1395 دومین اطلس سراسری فرونشست کشور را منتشر کردیم.

شهبازی اعلام کرد: برای سومین بار، تهیه نقشه های پهنه بندی با تاکید بر پهنه بندی مخاطره فرونشست، دشت های کشور با اولویت دشت های بحرانی مرتبط با این پدیده را در دستور کار داریم.

وی با تاکید بر اینکه این برای سومین بار است که کشور را از لحاظ مخاطره فرونشست مورد مطالعه جامع و سراسری قرار می دهیم، اضافه نمود: فرونشست به اسم یک مخاطره در کشور وجود داشته و دارد و ما همیشه هشدارهای لازم را در این زمینه در دهه های گذشته دادیم، اما بخش های علمی و تخصصی کشور به آن توجهی نداشته و این در حالی است که سازمان زمین شناسی برترین داده های زمین شناسی را نسبت به بسیاری از کشورها فراوری نموده و هر ساله این داده ها را منعکس می کنیم.

شهبازی با بیان اینکه ما نسبت به توجهی به داده های علمی گلایه داریم، این سوال را بیان کرد که چرا وقتی از سوی متخصصان کشور در زمینه فرونشست زمین هشدار داده می گردد، توجه نمی گردد، اما وقتی مطلبی از سوی سازمان های خارجی بر اساس داده های غیر علمی منتشر می گردد، مورد توجه جامعه قرار می گیرد.

وی اضافه نمود: برخی اوقات در برخی از زمینه ها مطالبی منتشر می گردد که گویا محققان ایرانی در خواب بودند و یا آن موضوع مورد غفلت قرار گرفته شده است. این در حالی است که ما تحقیقات بسیار مهمی انجام دادیم که این مطالعات مربوط به یک سال و دو سال نیست، بلکه به طور دائمی است.

اصفهان، بدترین استان از لحاظ فرونشست

وی استان اصفهان را بدترین استان کشور به لحاظ وقوع مخاطره فرونشست دانست و اضافه نمود: شرایط این استان حتی از استان تهران بدتر است، اما نباید یادمان برود که وقتی می گوییم شرایط بد به معنای آن نیست که سایر منطقه ها کشور خطری از جهت فرونشست متوجه شان نیست.

شهبازی تاکید نمود: مطالعات ما نشان می دهد که فرونشست در همه دشت های کشور که دارای آب شیرین قابل برداشت هستند، وجود دارد؛ به عبارت دیگر ما دشتی در کشور نداریم که از فرونشست به دور باشد.

وی گفت: پیش بینی ما این است که در شرایط خشکسالی که اکنون با آن روبرو هستیم اگر منابع آب مدیریت نگردد، استان های گیلان و مازندران که درگیری کمی با پدیده فرونشست دارند، آنها هم دچار آفت فرونشست خواهند شد.

این مسوول، فرونشست را خطرناک ترین مخاطره طبیعی دانست و گفت: پدیده فرونشست قابل مشاهده نیست و زمانی متوجه این رخداد می شویم که دچار آن شده ایم.